Dachy w budynkach spełniają podwójną funkcję. Po pierwsze stanowią zabezpieczenie budynku przed opadami atmosferycznymi, po drugie w znaczący sposób wpływają na jego wygląd. Oba te aspekty zapisane są w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, aby zapewnić harmonię zabudowy na danym terenie oraz bezpieczeństwo mieszkańcom.
Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego określają precyzyjnie nie tylko wysokość budynku, ale także geometrię i kąt nachylenia dachu. Rysunek oraz zapisy planu stanowią prawo miejscowe, któremu należy się bezwzględnie podporządkować. Każda działka jest nimi obarczona.
Wskazania zawarte w planie miejscowym zależą od warunków klimatycznych na danym obszarze oraz tradycji estetycznej regionu. Obszar naszego kraju podzielony jest na strefy, w zależności od ilości i częstotliwości opadów atmosferycznych. Tam, gdzie śniegu jest najwięcej i zalega on na dachach, prawo nakazuje stosowanie skośnych połaci, z których łatwo się go odprowadza. W regionach, gdzie opadów jest mniej lub też w zewnętrznych dzielnicach większych miast dopuszcza się zazwyczaj stosowanie dowolnego rodzaju dachów.
Większość inwestorów, nie zdając sobie sprawy z uwarunkowań zawartych w planie, rozpoczyna proces inwestycyjny od zakupu działki. Może się więc zdarzyć, że nie będą oni w stanie pogodzić swoich oczekiwań względem położenia działki i wyglądu domu, z polityką przestrzenną państwa.
Rozpoczynając proces inwestycyjny, warto zastanowić się, co jest dla nas ważniejsze: położenie działki czy też wygląd i kształt bryły budynku.
Kształt dachu
Na kształt dachu wpływa wiele czynników – rodzaj użytego pokrycia, zwyczaje regionalne, klimat, kształt rzutu budynku oraz przeznaczenie i planowane wykorzystanie poddasza.
Ilość możliwych rozwiązań geometrii dachu jest ograniczona. Najogólniej dachy podzielić można na płaskie i skośne. Wśród dachów skośnych wyróżnić można dalej: jednospadowe, dwuspadowe, czterospadowe, mansardowe, naczółkowe i półszczytowe, namiotowe, wieżowe i specjalne lekkie konstrukcje przemysłowe.
W większości przypadków, jeśli inwestor otrzyma wolny wybór w sposobie pokrycia dachu, dokonując go kieruje się głównie końcowym wyglądem połaci. Często zapomina o tym, jak bardzo ważne jest dobranie dachu do reszty elewacji, do wielkości działki oraz jak bardzo rodzaj dachu wpływa na aranżację kondygnacji poprzedzającej – parteru lub piętra.
Co to jest stropodach?
Dach płaski to popularna nazwa stropodachu, czyli specyficznego stropu nad ostatnią kondygnacją, pełniącego równocześnie funkcję pokrycia dachowego. Tradycyjne dachy strome stanowią mocny akcent w elewacji budynku. Zaletą zastosowania stropodachu jest wykluczenie tego akcentu z bryły budynku. Pozostaje po nim jedynie ślad w postaci attyki (wieńczącej ścianki czy balustrady) lub niewielki daszek.
Dachy płaskie najczęściej mają konstrukcję żelbetową (rzadko drewnianą). Konstrukcję stropodachu stanowi zwykły strop, odpowiednio ocieplony i zabezpieczony warstwą przeciwwodną. W celu lepszego funkcjonowania konstrukcji stropowej, warstwie ocieplenia zapewnia się możliwość odprowadzenia nadmiaru pary wodnej. Możliwość taka powstaje, jeśli pomiędzy warstwą pokrycia a warstwą ocieplenia pozostawi się pustkę powietrzną, a w ścianie attyki otwory wentylacyjne. Wysokość przestrzeni wentylacyjnej zależna jest od przyjętego rozwiązania. Kiedy jest ona znaczna, warstwa pokrycia wymaga własnej konstrukcji nośnej, tworzącej niewielki daszek połączony ze stropem.
Zalety
Płaskie dachy polecane są inwestorom budującym w miastach, gdzie płaski dach nie będzie kłócił się z miejscową tradycją estetyczną. Stropodach wybiorą ci, którzy do maksimum wykorzystać chcą powierzchnię użytkową budynku. Stosuje się ją w budynkach, w których nie przewiduje się poddasza użytkowego. Dzięki zastosowaniu stropodachu wykluczamy z ostatniej kondygnacji uciążliwe skosy, przeszkadzające w aranżacji wnętrza. Skosy powstające pod stromą połacią dachową ograniczają możliwość ustawienia mebli czy zawieszenia obrazów. Dzięki zastosowaniu płaskiego dachu – problem znika.
Ogród na dachu
Wybór stropodachu tradycyjnego nie umożliwia jednak korzystania z dachu w celach rekreacyjnych. Możliwość taka jest bardzo ważna dla właścicieli małych działek z niewielkim ogrodem. Do wykorzystania na cele rekreacyjne nadają się dwa rozbudowane rodzaje stropodachów: taras i zielony dach. Zrekompensują one niedogodności związane z małą powierzchnią ogrodu i urozmaicą elewację. Dzięki takim rozwiązaniom wyklucza się z bryły budynku połać dachową i dodaje przestrzeń rekreacyjną. Najważniejszymi elementami wystroju stają się wtedy balustrada, nawierzchnia i rośliny na dachu.
Konstrukcja tarasu różni się od konstrukcji innych stropodachów nieznacznie. Na tradycyjny stropodach wylewa się dodatkową warstwę betonu i układa wykończenie. Umożliwia to chodzenie po jego powierzchni bez zagrożenia zniszczeniem warstwy wodoodpornej. Na warstwie wykończeniowej ustawiać można meble i donice z roślinami. Pomimo pozornej prostoty konstrukcji, podczas budowy tarasu popełnianych jest często wiele błędów. Powodują one korozję nawierzchni, odspajanie elementów wykończenia od powierzchni tarasu, zniszczenie mocowania balustrady itp. Nierzadko złe wykonanie izolacji skutkuje przemarzaniem stropu lub jego zawilgoceniem.
Bardziej rozbudowanym wariantem tarasu jest dach odwrócony, inaczej zwany zielonym dachem. On także umożliwia korzystanie z dachu w celach rekreacyjnych i wygląda bardzo atrakcyjnie na elewacji. W rozwiązaniu tym roślinność nie wymaga dodatkowych donic, ponieważ warstwą wykańczającą jest humus. Rośliny sadzi się bezpośrednio w nim. Warstwa ta ułożona na stropie stanowi dodatkową niepalną izolację akustyczną.
Zielone dachy maja wiele zalet. Dobrze tłumią hałas, stanowią dodatkową warstwę izolacyjną ograniczającą wahania temperatury w obrębie konstrukcji stropu, absorbują część wody deszczowej, mają wyższą odporność ogniową niż tradycyjne stropodachy. Przyczyną ich rzadkiego, do tej pory, stosowania były duże trudności w prawidłowym wykonaniu. Ostre krawędzie keramzytu stanowiącego podkład pod glebę, dziurawiły izolację przeciwwodną, powodując zalewanie sufitu w pomieszczeniu poniżej. Problem ten został jednak ostatnio rozwiązany. Na rynku pojawiło się wiele gumopochodnych materiałów do izolacji zielonych dachów. Stropodachy odwrócone są jednak wciąż bardzo ciężkie i wymagają znacznie bardziej wytrzymałej konstrukcji stropu, przez co rozwiązanie jest znacznie droższe np. od tradycyjnego tarasu. Mimo to dach zielony jest dziś najmodniejszym rozwiązaniem wszędzie tam, gdzie prawo pozwala na jego wykonanie.
Na dach odwrócony powinni zdecydować się przede wszystkim właściciele małych działek położonych w miastach. Polityka przestrzenna dotycząca jedności stylistycznej zabudowy jest tam znacznie bardziej liberalna i dopuszcza różnorodne rozwiązania, np. właśnie zielone dachy.
Taras i zielony dach stanowią przedłużenie ogrodu, płynne przejście pomiędzy nim a wnętrzem budynku. Stanowią przestrzeń półprywatną. Należy jednak pamiętać, że w celu korzystania z nich, musimy wyprowadzić na dach schody. Oznacza to, że sporą część przestrzeni „odzyskanej” dzięki zastosowaniu płaskiego a nie stromego dachu, pochłonie dodatkowa komunikacja. Schody na dach poprowadzić można także na zewnątrz budynku. Jest to rozwiązanie powszechnie stosowane np. w klimacie śródziemnomorskim. W naszej strefie klimatycznej może być jednak uciążliwe.
Charakterystyka dachów skośnych
Na obszarach, gdzie występują obfite, długotrwałe deszcze oraz na terenach górzystych, na których występują częste opady śniegu i gdzie śnieg zalega na dachach, najlepszym rozwiązaniem jest dach spadzisty. Zapewnia on łatwe i szybkie odprowadzenie opadów, jego geometrię można rozwiązać na wiele sposobów i pokryć wieloma materiałami. Dlatego w trosce o bezpieczeństwo mieszkańców w tych strefach klimatycznych prawo często nie zezwala na zastosowanie dachów płaskich. Podstawową wadą dachu spadzistego jest jego podatność na parcie i ssanie wiatru, powodujące uszkodzenia pokrycia lub zniszczenie konstrukcji dachu.
Na rynku odnaleźć można różnorodne materiały i jeszcze więcej oferujących je producentów. Do każdego rodzaju i typu materiału dopasowane są akcesoria wykończeniowe i ozdobne, takie jak figurki kalenicowe, płotki przeciwśnieżne czy wyłazy kominiarskie. Wybór materiału i rozwiązania geometrii będzie w każdym indywidualnym przypadku wypadkową gustu inwestora, kosztów i wytrzymałości struktury dachu.
Na kształt dachu wpływa wiele czynników – rodzaj użytego pokrycia, zwyczaje regionalne, klimat, kształt rzutu budynku oraz przeznaczenie i planowane wykorzystanie poddasza. Nachylenie połaci dachowych dachów skośnych zależne jest od warunków klimatycznych oraz szczelności pokrycia dachowego. Konstrukcja dachów skośnych może być wykonana z drewna (najczęściej) lub stali (rzadko). Inwestor nie ma jednak bezpośredniego wpływu ani na wybór geometrii, ani na konstrukcję dachu. Należą one do projektanta. Inwestor nie ma bezpośredniego wpływu na to, jakie rozwiązania techniczne, materiały i wymiary elementów zostaną zastosowane. Dokonuje natomiast wyboru pokrycia i ta jego decyzja pośrednio wpływa na konstrukcję i kształt dachu.
W domach z dachami spadzistymi najczęściej stosuje się konstrukcje drewniane, czyli tzw. więźbę. Typów konstrukcji drewnianych jest wiele. Decydując o wyborze jednej z nich, projektant bierze pod uwagę kilka czynników.
Rozwiązanie funkcjonalne wnętrza
Ważne jest, jak inwestor zdecyduje się zagospodarować poddasze. Więźby w domu bez poddasza i w domu z poddaszem różnią się między sobą. W pierwszym przypadku tym, co oddziela sferę ciepłą od zimnej jest strop i to on jest ocieplony. To także strop zabezpieczony jest przed niekorzystnym działaniem pary wodnej. Najczęściej łączy się sztywno elementy nośne więźby (krokwie) z belkami stropowymi, dążąc do wytworzenia elementu sztywnego – trójkąta – odpornego na działanie wiatru. Nie przedłuża się wtedy ścian bocznych powyżej stropu i najczęściej nie wykańcza od wewnątrz więźby.
W domu z poddaszem użytkowym więźba i strop nie są ze sobą bezpośrednio związane. Krokwie oparte są na poziomej belce – murłacie – spoczywającej na ściance kolankowej. Jest ona bardzo ważnym elementem rozwiązania poddasza. Od jej wysokości zależy komfort użytkowania poddasza oraz obliczeniowa wartość jego powierzchni użytkowej. Liczy się ją na poddaszu tam, gdzie wysokość pomieszczenia wynosi nie mniej niż 180 cm. W rozwiązaniu z poddaszem użytkowym więźba jest ocieplana i zabezpieczona specjalną folią.
Rozpiętość konstrukcji
Określone rodzaje więźby stosować można tylko do ściśle sprecyzowanych rozpiętości (czyli odległości między dłuższymi ścianami domu liczonych w ich świetle, to jest od wewnątrz). Ponadto kształt i wygląd dachu skośnego zależą także od funkcji wnętrza. Uwidacznia się ona w połaci ilością potrzebnych otworów okiennych, zastosowanych lukarn itp.
Mimo że dachy skośne występują w tak wielu odmianach, posiadają różne ograniczenia formy. Stroma połać skośna nie zawsze nadaje się na dach zielony; na skośnym dachu nie można urządzić tarasu. Dlatego poleca się je właścicielom dużych działek lub działek położonych na terenach podmiejskich i wiejskich. Nie potrzeba tam dodatkowych przestrzeni rekreacyjnych, a tradycyjny dach współgra z lokalnych kolorytem. Na dach skośny powinni zdecydować się także mieszkańcy terenów górskich, dbający o swoje bezpieczeństwo.
Podejmujemy decyzję
Jaki więc dach wybrać? Nie istnieje jednoznaczna odpowiedź na to pytanie. Dachy płaskie kojarzą się z budynkami przemysłowymi, halowymi oraz z architekturą modernistyczną, czyli z nowoczesnością. Dachy skośne przywodzą natychmiastowe skojarzenie z domem wiejskim, a więc z tradycją. Przy wyborze rozwiązania należy jednak uwolnić się od stereotypów. Dosyć przypomnieć tzw. kostki, budowane masowo w poprzednim ustroju według projektów typowych. Fakt zastosowania w nich dachu płaskiego nie stanowił wcale powodu do uznania ich za domy nowoczesne ani ładne. Dachy strome są bardzo mocno zakorzenione w naszej tradycji i świadomości społecznej. Ponieważ przykłady ich zastosowania mają już kilkaset lat, projektuje się je i wykonuje z większą swobodą oraz wyczuciem. Dachy płaskie na stałe weszły do kanonu budownictwa mieszkaniowego dzięki modernizmowi. Doświadczenie w ich projektowaniu i zastosowaniu jest wciąż bardzo małe. Dlatego mimo kilku chlubnych wyjątków, ciężko jest odnaleźć dobre przykłady takiego rozwiązania. Dach płaski wciąż razi. Ponadto przekonanie o ekonomiczności stropodachu nie jest prawdziwe. Koszt wykonania zielonego dachu przewyższa wielokrotnie koszt tradycyjnej więźby dachowej, nie mówiąc już o różnicach w ich utrzymaniu. Na ostateczny wybór złoży się więc wiele czynników.